کم خونی فقر آهن، مشکل بهداشتی بسیاری از کشورهای دنیا

به گزارش آژیم، از مشکلات عمده تغذیه ایی در کشور و مهمترین نوع کم خونی تغذیه ای در کودکان و زنان در سنین باروری، کمبود آهن و کم خونی ناشی آن است که تعداد یا اندازه گلوبول های قرمز یا مقدارهموگلوبین موجود درخون کاهش یافته و تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن بین خون و سلول ها دچار اختلال می شود.آهن اساسی ترین ماده اولیه برای ساختن گلبولهای قرمز خون است و در صورت کمبود آن، درمرحله اول فرد از ذخایر آهن بدن خود استفاده می کند.اگر کمبود آهن ادامه پیدا کند ذخایر آهن بدن تخلیه می شود و کم خونی فقر آهن بروز می کند.مواد دیگری که برای خونسازی لازم است اسید فولیک، ویتامین B6 ، ویتامین B12، ویتامین C، و… هستند که باید از طریق رژیم غذایی روزانه تامین شود.

عوارض ناشی از کم خونی فقر آهن درکودکان و نوجوانان:

تاخیر رشد خفیف در کودکان زیر 2 سال
افزایش میزان ابتلا به بیماریهای عفونی
کاهش قدرت یادگیری وافت تحصیلی دانش
احساس خستگی و ضعف
تغییرات رفتاری (بی حوصلگی و بی تفاوتی)
علل ایجاد کم خونی فقر آهن:
مصرف نا کافی مواد غذایی آهن دار
جذب ناکافی آهن )در اثر اسهال ، کاهش ترشح اسید معده ، مشکلات گوارشی یا تداخلات داروئی – برخی داروها (
مصرف غذاهای آماده بجای مصرف غذاهای خانگی
خونریزی های شدید عادت ماهیانه در دختران نوجوان
مصرف چای همراه با غذا و یا بلافاصله پس از غذا
بی اشتهایی
مصرف نانهایی که در تهیه آنها جوش شیرین بکار رفته و حاوی اسید فیتیک می باشد که مانع از جذب آهن می شود.
آلودگی های انگلی مانند شیستوزومیا و کرم قلابدار و ژیاردیا نیز موجب بروز کم خونی فقر آهن می شوند.
عادات غلط غذایی
بارداری مکرر
شروع نکردن به موقع غذای تکمیلی
علائم کم خونی فقر آهن:
بی اشتهایی
رنگ پریدگی دائمی زبان و مخاط ، داخل پلک چشم ها و لب ها
کمرنگ شدن خطوط کف دست
احساس ضعف و خستگی، سرگیجه، سردرد
سیاهی رفتن چشم
حالت تهوع و خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دستها وپاها
در موارد کم خونی فقر آهن شدید با تنگی نفس وطپش قلب و ورم قوزک پاها همراه است.
راهکارهای اساسی جهت پیشگیری از کم خونی فقر آهن :
غنی سازی مواد غذایی: در این روش آهن را به مقدار معینی به مواد غذائی اصلی که غذای عمده مردم است و هر روز مصرف می شود اضافه می کنند. نان یکی از مواد غذائی است که کشورما از سالیان پیش اقدام به غنی سازی آن با آهن و سایر املاح و ویتامین ها نموده اند. برخی از کشورها مواد غذائی دیگری مانند بیسکویت، کیک، کلوچه و سایر مواد غذائی که توسط کودکان و دانش آموزان مصرف می شود را نیز با آهن و مواد مغذی دیگر غنی کرده اند.
آهن یاری: توزیع قرص آهن بین گروه های آسیب پذیر و در معرض خطر کم خونی فقر آهن (مانند زنان باردار، کودکان زیر 5 سال، کودکان سنین مدرسه و دختران نوجوان) قرص توسط معلمین مدارس بین دانش آموزان توزیع می شود . آهن یاری با مصرف یک قرص سولفات فرو در هفته به مدت 16 هفته در سال اجرا می شود.
آموزش تغذیه و تنوع غذایی:
انواع آهن: آهن هم وآهن غیر هم. آهن هم در گوشت قرمز ، مرغ ، ماهی و جگر وجود دارد. آهن غیر هم در غذاهای گیاهی مانند غلات ، حبوبات، سبزیجات، مغزها ( پسته، بادام ، گردو، و فندق ) وانواع خشکبار ( برگه هلو، زردآلو،انجیر ، کشمش و خرما) وجود دارد. آهن غذاهای حیوانی قابلیت جذب بالاتری دارند (به میزان 20 تا 30 درصد جذب می شود در حالیکه آهن غذاهای گیاهی به میزان 3 تا 8 درصد جذب می شود). گوشت قرمز، مرغ و ماهی افزایش دهنده جذب آهن هستند. این مواد غذائی دارای آهن ” هم” می باشند و موجب افزایش جذب آهن ” غیر هم” که در منابع گیاهی موجود است نیزمی شوند. ویتامین C موجود در سبزی ها و میوه های تازه و خام یکی دیگر از افزایش دهنده های جذب آهن می باشد. با مصرف مقداری سبزی خوردن ، پیاز و یا انواع سالاد همراه با آب لیمو یا آب نارنج تازه جذب آهن غذاهای گیاهی افزایش می یابد. استفاده از جوانه غلات و حبوبات موجب افزایش آهن قابل جذب در مواد غذایی می شود. وقتی غلات جوانه می زنند ویتامین C در آنها افزایش می یابد و میزان تانن ها و اسید فتیک کم می شود (می تواند آهن قابل جذب راتقریبا به دو برابر افزایش دهد.)
پروتئین سویا، فیتاتها و تانن ها: پروتئین سویا جذب آهن را کاهش می دهد . پس زمانی که سویا بجای گوشت مورد استفاده قرار می گیرد باید مقداری گوشت به آن اضافه گردد تا جذب آهن افزایش یابد. در نان هایی که با جوش شیرین تهیه می شوند واز خمیر مایه در پخت آنها استفاده نشده مقدار زیادی فیتات وجود دارد که جذب آهن را کاهش می دهد. تانن ها در چای و به میزان کمتری در قهوه و بعضی دم کرده های گیاهی وجود دارند نیز از جذب آهن جلوگیری می کنند.
کنترل بیماری های عفونی: ابتلا به بیماریهای عفونی موجب کاهش اشتها شده و در نتیجه دریافت مواد مغذی از جمله آهن کاهش می یابد. بیماریهای عفونی در جذب و استفاده بدن از مواد مغذی اختلال ایجاد می کند و درمان به موقع و مناسب می تواند دوره عفونت و شدت آن را کاهش دهد. رعایت اصول بهداشت فرد به منظور جلوگیری از ابتلا به آلودگی های انگلی در آموزش دانش آموزان باید مورد تاکید قرار گیرد.
درمان کم خونی فقر آهن: مهمترین‌ بخش درمان‌ کم‌خونی‌ فقر آهن‌ تصحیح‌ یا رفع‌ علت‌ زمینه‌ساز است‌.
اساس درمان استفاده از آهن‌خوراکی است.(قطره- شربت- قرص)
مصرف آهن‌ را وقتی‌ معده‌ خالی‌ است‌ توصیه می کنیم (جذب‌ بهتر)
بعد از خودرن‌ آهن‌ حداقل‌ 2ساعت‌ داروی دیگری نخورد.
داروهای‌ ضداسید معده و تتراسیکلین‌ها جذب‌ آهن‌ را مختل می‌کنند.
مکمل‌های‌ آهن‌ می‌توانند اجابت‌ مزاج‌ را سیاه‌ رنگ‌ کنند، یا باعث‌ اسهال‌ یا یبوست‌ شوند. مکمل‌های‌ آهن‌ را تا 3-2 ماه‌ پس‌ از طبیعی‌ شدن‌ آزمایش‌ خون‌ ادامه‌ دهید.
توصیه های لازم برای پیشگیری از کم خونی فقر آهن:
مصرف بیشتر مواد غذائی حاوی آهن مثل انواع گوشت ( گوشت قرمز ، مرغ، ماهی) جگر، حبوبات ( مثل عدس، لوبیا) و سبزی های سبز تیره ( اسفناج، جعفری،….) در برنامه غذائی روزانه.
استفاده از انواع خشکبار و مغزها ( گردو، بادام ، فندق، پسته) بجای تنقلات غذائی کم ارزش در میان وعده ها
مصرف سبزی های تازه و سالاد
از نوشیدن چای ، قهوه و دم کرده های گیاهی یکساعت قبل و یک تا دو ساعت پس از صرف غذا خودداری نمایند. اگرکودکان خیلی زود خسته می شوند و یا قدرت تمرکز و یادگیری آنها کم شده است به پزشک مراجعه نمایند تا در صورت وجود کمبود آهن درمان شوند.
برای کاهش عوارض جانبی ناشی از مصرف قرص آهن توصیه می شود که قرص آهن را پس از غذا میل نمایند.
تهیه کننده: سحر ععباسی- مدیر گروه تغذیه تربت جام